Hành Trình Thấu Hiểu Bản Thân: Tìm Lại Con Người Thật Khi Không Còn Danh Xưng

Xin chào những người bạn quý mến của EnterKnow,

Trong suốt hàng chục năm ngồi trong căn phòng tư vấn ấm cúng của mình, lắng nghe hàng ngàn câu chuyện đời, tôi nhận ra có một câu hỏi, dù được thể hiện dưới muôn vàn hình thức khác nhau, vẫn luôn là nỗi trăn trở sâu kín nhất của con người: “Tôi là ai?”

Nhưng lạ thay, câu hỏi này thường không xuất hiện khi chúng ta đang ở đỉnh cao. Nó len lỏi vào tâm trí khi ta mất việc, khi một mối tình tan vỡ, khi những đứa con lớn lên và rời tổ ấm, hay khi ta bất chợt soi gương và không còn nhận ra người trong đó. Nó đến khi những “danh xưng” mà chúng ta vẫn dùng để định nghĩa mình bỗng dưng bị tước đoạt.

Tôi vẫn nhớ như in một buổi tiệc xã giao nhiều năm về trước. Một người đàn ông lịch lãm tiến đến, chìa tay ra và hỏi tôi câu cửa miệng: “Chào anh, anh làm nghề gì?”. Theo phản xạ, tôi đáp: “Tôi là một nhà tâm lý học”. Anh ta gật gù, mỉm cười, và cuộc trò chuyện tiếp diễn, nhanh chóng dán nhãn tôi vào một chiếc hộp mang tên “nhà tâm lý”.

Đêm đó trở về, tôi cứ suy nghĩ mãi. Nếu ngày mai tôi không còn làm công việc này nữa, tôi sẽ là ai? Nếu tôi không phải là “Dr. Who”, không phải là một “tác giả”, một “người chồng”, một “người cha”, thì cái còn lại sẽ là gì?

Phải chăng chúng ta, trong guồng quay hối hả của cuộc sống, đã quen dùng những danh xưng, những chiếc áo khoác hữu hình và vô hình, để định nghĩa chính mình? Và điều gì sẽ xảy ra khi những chiếc áo đó không còn vừa vặn, hoặc bị cuộc đời bất ngờ lột mất?

Hôm nay, tôi mời bạn cùng tôi bước vào một cuộc hành trình quan trọng nhất, một cuộc phiêu lưu vào sâu bên trong để trả lời câu hỏi: Bạn là ai, khi tất cả những tên gọi không còn?

Phần 1: Cái Bẫy Ngọt Ngào Của Những Danh Xưng

Con người là sinh vật của xã hội. Từ khi sinh ra, chúng ta đã được gắn cho những cái tên, những vai trò: con của bố mẹ, học sinh của trường, công dân của một quốc gia. Lớn lên, chúng ta lại tích cực đi tìm kiếm và khoác lên mình thêm nhiều danh xưng khác: Kỹ sư, Bác sĩ, Trưởng phòng, Giám đốc, Vợ, Chồng, Cha, Mẹ…

Những danh xưng này không hề xấu. Chúng như những tấm bản đồ, giúp ta định vị mình trong xã hội, mang lại cảm giác thuộc về, sự an toàn và cả niềm tự hào. Chúng là con đường tắt để người khác hiểu về ta và để ta cảm thấy mình có giá trị. Thật dễ dàng và tiện lợi khi nói: “Tôi là một luật sư” thay vì phải giải thích: “Tôi là một người có niềm tin vào công lý, thích tranh biện logic và dành phần lớn thời gian để nghiên cứu các bộ luật”.

Nhưng chính sự tiện lợi ấy lại ẩn chứa một cái bẫy tinh vi. Chúng ta dần đồng hóa bản thân với những danh xưng đó. Chúng ta không làm công việc của một người quản lý, mà chúng ta là một người quản lý. Chúng ta không đóng vai trò của một người mẹ, mà chúng ta là một người mẹ.

Và bi kịch xảy ra khi những vai trò ấy thay đổi.

Một vị giám đốc về hưu đột nhiên cảm thấy trống rỗng và vô dụng. Một người mẹ cảm thấy mất phương hướng khi con cái vào đại học. Một nghệ sĩ mất đi cảm hứng và không còn biết mình là ai. Họ đã đánh đồng sự tồn tại của mình với cái danh xưng tạm thời kia. Khi danh xưng mất đi, họ cảm thấy như chính bản thể mình cũng tan biến.

Nhà tâm lý học Carl Jung gọi đây là việc chúng ta chỉ sống với “Persona” – chiếc mặt nạ xã hội mà chúng ta trình ra cho thế giới. Chúng ta chăm chút cho chiếc mặt nạ đó quá kỹ lưỡng đến nỗi quên mất gương mặt thật của mình đằng sau nó.

Hành trình thấu hiểu bản thân, vì thế, bắt đầu bằng hành động dũng cảm: nhẹ nhàng gỡ bỏ những chiếc mặt nạ, tạm thời cởi ra những chiếc áo danh xưng, để nhìn vào con người trần trụi, nguyên sơ nhất của chính mình.

Phần 2: Bên Dưới Lớp Vỏ – Những Gì Thực Sự Tạo Nên “Bạn”

Vậy khi không có những danh xưng ấy, chúng ta còn lại gì? Đó không phải là một khoảng không vô định đáng sợ, mà là một vùng đất nội tâm phong phú và màu mỡ đang chờ được khám phá. “Bạn” chân thật được dệt nên bởi những sợi chỉ tinh tế và bền bỉ hơn nhiều.

1. Hệ thống Giá trị Cốt lõi (Your Core Values): Đây là la bàn đạo đức định hướng cho mọi hành động của bạn. ¹ Bạn tin vào điều gì một cách sâu sắc nhất? Là lòng trắc ẩn, sự chính trực, lòng dũng cảm, sự sáng tạo, hay sự tự do? Một kỹ sư hay một họa sĩ đều có thể cùng có giá trị cốt lõi là “sự sáng tạo”. Một người nội trợ hay một CEO đều có thể cùng đề cao “sự tận tâm”. Giá trị này là dòng chảy ngầm, định hình con người bạn bất kể bạn làm công việc gì hay ở vai trò nào.
2. Đam mê và Sở thích (Your Passions and Interests): Điều gì khiến bạn say mê đến quên cả thời gian? ² Bạn sẽ làm gì nếu tiền không phải là vấn đề? Có thể là làm vườn, đọc sách, chơi một loại nhạc cụ, đi bộ đường dài, hay đơn giản là ngồi trò chuyện sâu sắc với một người bạn. Đam mê là ngọn lửa sưởi ấm tâm hồn bạn, chúng không cần một chức danh nào để tồn tại.
3. Những Phẩm chất và Tính cách (Your Character Traits): Bạn là người kiên nhẫn hay nóng nảy? Hướng nội hay hướng ngoại? Bạn có hài hước không? Có kiên cường trước nghịch cảnh không? ³ Đây là những nét vẽ độc đáo tạo nên bức chân dung của bạn, chúng thể hiện qua cách bạn đối mặt với một cơn kẹt xe, cách bạn an ủi một người bạn đang buồn, hay cách bạn ăn mừng một thành công nhỏ.
4. Dòng chảy Suy nghĩ và Cảm xúc (Your Stream of Thoughts and Emotions): Bạn là người suy tư, hay mơ mộng? Bạn dễ xúc động hay trầm tĩnh? Việc nhận diện dòng chảy nội tâm này, không phán xét, chính là một phần của việc thấu hiểu bản thân. Bạn không là cơn giận, nhưng bạn có trải nghiệm cơn giận. Bạn là người quan sát thầm lặng đằng sau tất cả những biến động đó. ⁴
5. Cơ thể và Sự hiện diện (Your Physical Presence): Đơn giản nhất, bạn là sự tồn tại của cơ thể này. Là hơi thở bạn đang hít vào thở ra. Là cảm giác của đôi chân chạm đất. Trong một thế giới luôn hướng ngoại, việc quay về kết nối với cơ thể là bước đầu tiên để cảm nhận sự tồn tại cốt lõi nhất của mình.

Bạn thấy không? Con người thật của bạn là một tổng thể phức tạp, sâu sắc và đẹp đẽ hơn bất kỳ một danh xưng nào có thể mô tả. Bạn không phải là một danh từ, bạn là một động từ. Bạn đang liên tục trở thành.

Phần 3: Con Đường Trở Về – Những Bước Chân Thực Tế

Nói thì có vẻ trừu tượng, nhưng hành trình khám phá bản thân này hoàn toàn có thể được thực hành qua những bước đi cụ thể. Đây không phải là việc bạn làm một lần rồi thôi, mà là một thói quen tu tập, một nghệ thuật sống được vun bồi mỗi ngày.

• Bước 1: Tạo ra những “Khoảng Lặng” (Embrace Solitude):Hãy dành cho mình những khoảng thời gian ở một mình một cách có chủ đích, không TV, không điện thoại, không sách vở. 5 Có thể là 15 phút ngồi yên lặng bên cửa sổ mỗi sáng, một buổi đi dạo trong công viên không mục đích. Trong sự tĩnh lặng đó, tiếng nói nội tâm của bạn mới có cơ hội được cất lên. Ban đầu, nó có thể là sự hỗn loạn của những lo toan, nhưng dần dần, bạn sẽ nghe thấy những thì thầm sâu sắc hơn.
• Bước 2: Đối thoại với Chính mình qua Trang giấy (Journaling):Viết nhật ký không phải là việc của trẻ con. Đó là một trong những công cụ trị liệu và tự khám phá mạnh mẽ nhất. 6 Hãy sắm một cuốn sổ và một cây bút bạn yêu thích. Viết xuống mọi thứ: nỗi sợ, ước mơ, những điều làm bạn biết ơn, những câu hỏi không lời đáp. Đừng lo lắng về ngữ pháp hay sự mạch lạc. Hãy xem nó như một lá thư bạn gửi cho chính tâm hồn mình.
• Bước 3: Tự vấn bằng những Câu hỏi Sâu sắc (Ask Powerful Questions):Thay vì hỏi “Tôi nên làm gì?”, hãy thử hỏi:
  • “Điều gì thực sự mang lại cho tôi năng lượng?” ⁷
  • “Khi nào tôi cảm thấy mình ‘thật’ nhất?”
  • “Nếu không sợ hãi, tôi sẽ làm gì khác đi?”
  • “Tôi ngưỡng mộ điều gì ở người khác, và điều đó nói gì về những giá trị tôi đang tìm kiếm?”
• Bước 4: Thử nghiệm và Trải nghiệm (Experiment and Experience):Bạn không thể tìm ra mình là ai chỉ bằng cách ngồi suy nghĩ. Hãy hành động. 8 Đăng ký một lớp học mà bạn chưa từng nghĩ mình sẽ học (gốm, khiêu vũ, lập trình). Đi du lịch một mình đến một nơi xa lạ. Tình nguyện cho một hoạt động cộng đồng. Mỗi trải nghiệm mới là một mảnh gương, phản chiếu một khía cạnh khác của con người bạn mà bạn chưa từng biết đến.

Lời Kết: Sự Tự Do Khi Được “Là”

Hành trình thấu hiểu bản thân không phải là để tìm ra một “cái tôi” cố định, hoàn hảo rồi đóng khung nó lại. Ngược lại, đó là hành trình để ta thoải mái và an nhiên với một bản thể luôn biến đổi, một dòng sông luôn chảy.

Khi bạn biết mình là ai vượt ra ngoài những danh xưng, bạn sẽ tìm thấy một sự tự do lạ thường.

• Bạn trở nên kiên cường hơn. Mất việc không còn là mất đi chính mình, mà chỉ là mất đi một công việc. ⁹
• Bạn sống thật hơn. Hành động của bạn sẽ xuất phát từ giá trị nội tại, chứ không phải để làm hài lòng hay duy trì một hình ảnh nào đó.
• Bạn kết nối sâu sắc hơn. Khi dám sống thật với con người mình, bạn sẽ thu hút những mối quan hệ chân thành, những người yêu quý bạn vì chính con người bạn, chứ không phải vì những gì bạn có hay những gì bạn làm. ¹⁰

Cuối cùng, câu trả lời cho câu hỏi “Bạn là ai?” không phải là một danh từ, một nhãn dán. Câu trả lời, có lẽ, chính là toàn bộ cuộc hành trình này. Bạn là những giá trị bạn theo đuổi, là tình yêu thương bạn trao đi, là sự tò mò trong ánh mắt, là sự kiên cường sau mỗi lần vấp ngã, và là sự bình yên khi bạn ngồi một mình với chính tâm hồn mình.

Bạn không phải là chiếc áo bạn đang mặc. Bạn chính là cơ thể, trái tim và linh hồn đang mang chiếc áo đó.

Và đó, thưa các bạn, là một sự thật đẹp đẽ và giải phóng vô cùng.

Thân ái,

Dr. Who