Tế bào thần kinh (Nơron hay Neuron) là đơn vị cơ bản của hệ thần kinh và mô thần kinh. Tất cả các tế bào của hệ thần kinh đều bao gồm các tế bào thần kinh. Hệ thống thần kinh giúp chúng ta cảm nhận và phản ứng với môi trường của chúng ta và có thể được chia thành hai phần: hệ thống thần kinh trung ương và hệ thống thần kinh ngoại vi.
Hệ thống thần kinh trung ương bao gồm não và tủy sống, trong khi hệ thống thần kinh ngoại vi bao gồm các tế bào thần kinh cảm giác và vận động chạy khắp phần còn lại của cơ thể. Tế bào thần kinh chịu trách nhiệm gửi, nhận và giải thích thông tin từ tất cả các bộ phận của cơ thể.
Các bộ phận của Tế bào thần kinh
Tế bào thần kinh bao gồm hai phần chính: thân tế bào và các phần mở rộng thần kinh (nerve processes, bao gồm đuôi gai và sợi trục).
Thân tế bào
Tế bào thần kinh chứa các thành phần tế bào giống như các tế bào khác của cơ thể. Thân tế bào trung tâm là một phần quá trình của tế bào thần kinh và chứa nhân của tế bào thần kinh, tế bào chất liên kết, các bào quan và các cấu trúc tế bào khác. Thân tế bào tạo ra các protein cần thiết cho việc xây dựng các bộ phận khác của tế bào thần kinh.
Các phần mở rộng thần kinh
Các phần mở rộng thần kinh là những phép chiếu “giống như ngón tay” từ thân tế bào có khả năng dẫn và truyền tín hiệu. Có hai loại:
Các sợi trục (Axon) thường mang tín hiệu ra khỏi thân tế bào. Chúng là các phần mở rộng thần kinh dài có thể phân nhánh để truyền tín hiệu đến các khu vực khác nhau. Một số sợi trục được bao bọc trong một lớp áo cách nhiệt của các tế bào thần kinh đệm được gọi là tế bào biểu bì oligodendrocyte và tế bào Schwann. Các tế bào này hình thành nên vỏ bọc myelin giúp gián tiếp dẫn truyền xung động vì các dây thần kinh được myelin hóa có thể dẫn truyền xung động nhanh hơn các dây thần kinh không có myelin. Khoảng trống giữa vỏ myelin được gọi là Nodes of Ranvier. Các sợi trục kết thúc tại các điểm nối được gọi là khớp thần kinh.
Đuôi gai (Dendrite) thường mang tín hiệu đến thân tế bào. Đuôi gai thường nhiều hơn, ngắn hơn và nhiều nhánh hơn sợi trục. Chúng có nhiều khớp thần kinh để nhận thông điệp tín hiệu từ các tế bào thần kinh gần đó.
Xung thần kinh
Thông tin được truyền đạt giữa các cấu trúc hệ thần kinh thông qua các tín hiệu thần kinh. Các sợi trục và đuôi gai được bó lại với nhau thành cái được gọi là dây thần kinh. Những dây thần kinh này gửi tín hiệu giữa não, tủy sống và các cơ quan khác của cơ thể thông qua các xung thần kinh. Xung thần kinh, hay điện thế hoạt động, là các xung điện hóa làm cho các tế bào thần kinh giải phóng các tín hiệu điện hoặc hóa học để bắt đầu một điện thế hoạt động trong một tế bào thần kinh khác. Các xung thần kinh được nhận tại các đuôi gai tế bào thần kinh, đi qua thân tế bào và được truyền dọc theo sợi trục đến các nhánh tận cùng. Vì sợi trục có thể có nhiều nhánh, nên các xung thần kinh có thể được truyền đến nhiều tế bào. Các nhánh này kết thúc tại các điểm nối được gọi là khớp thần kinh.
Tại khớp thần kinh, nơi các xung điện hoặc hóa học phải vượt qua một khoảng trống và được truyền đến các đuôi gai của các tế bào liền kề. Tại các khớp thần kinh điện, các ion và các phân tử khác đi qua các khe hở cho phép truyền thụ động các tín hiệu điện từ tế bào này sang tế bào kia. Tại các khớp thần kinh hóa học, các tín hiệu hóa học được gọi là chất dẫn truyền thần kinh được giải phóng đi qua điểm nối khoảng trống để kích thích tế bào thần kinh tiếp theo. Quá trình này được thực hiện bằng cách xuất bào các chất dẫn truyền thần kinh. Sau khi vượt qua khoảng trống, chất dẫn truyền thần kinh liên kết với các vị trí thụ thể trên nơ-ron tiếp nhận và kích thích điện thế hoạt động trong nơ-ron.
Tín hiệu hóa học và điện của hệ thần kinh cho phép phản ứng nhanh chóng với những thay đổi bên trong và bên ngoài. Ngược lại, hệ thống nội tiết, sử dụng hormone làm sứ giả hóa học của nó, thường hoạt động chậm với các tác động kéo dài. Cả hai hệ thống này làm việc cùng nhau để duy trì cân bằng nội môi.
Phân loại tế bào thần kinh
Có ba loại tế bào thần kinh chính. Chúng là các tế bào thần kinh đa cực, đơn cực và lưỡng cực.
- Tế bào thần kinh đa cực được tìm thấy trong hệ thần kinh trung ương và là loại tế bào thần kinh phổ biến nhất. Những tế bào thần kinh này có một sợi trục đơn và nhiều đuôi gai kéo dài từ thân tế bào.
- Tế bào thần kinh đơn cực có một phần mở rộng rất ngắn kéo dài từ một than tế bào đơn lẻ và các nhánh thành hai phần mở rộng. Tế bào thần kinh đơn cực được tìm thấy trong các thân tế bào thần kinh cột sống và dây thần kinh sọ.
- Tế bào thần kinh lưỡng cực là tế bào thần kinh cảm giác bao gồm một sợi trục và một đuôi gai kéo dài từ thân tế bào. Chúng được tìm thấy trong các tế bào võng mạc và biểu mô khứu giác.
Tế bào thần kinh được phân loại là vận động, cảm giác hoặc tế bào thần kinh trung gian Interneuron. Tế bào thần kinh vận động mang thông tin từ hệ thống thần kinh trung ương đến các cơ quan, tuyến và cơ. Tế bào thần kinh cảm giác gửi thông tin đến hệ thần kinh trung ương từ các cơ quan nội tạng hoặc từ các kích thích bên ngoài. Interneuron chuyển tiếp tín hiệu giữa các tế bào thần kinh vận động và cảm giác.
